„Парадоксот на Грејсленд“ во МСУ: Вежба на имагинација во време на криза

Изложбата која ја заокружува летната програма на КРИК 2025 отвора простор за дијалог меѓу уметноста и неизвесната иднина

Како изгледа светот по катастрофата – или токму на работ од неа? Дали е можно, од урнатините на климатската нестабилност, политичките парализи и технолошкото отуѓување, да се роди ново општествено ткиво? И ако е така – со какви алатки, со какви тела, и со какви материјали?

На овие прашања не се даваат дефинитивни одговори, туку се испишуваат можни сценарија во „Парадоксот на Грејсленд: Навигирајќи ја неизвесноста“, изложбата што ќе се отвори на 25 јуни во Музејот на современа уметност во Скопје. Курирана од Лидија Хацијакову од Солун, изложбата ја заокружува летната програма на КРИК 2025 – платформа која веќе неколку години наназад артикулира храбра, понекогаш и непријатна критика кон општествениот статус кво, преку уметнички гестови и културна конфронтација.

Изложба во три дејства: гледање, движење, учество

Настанот започнува со отворање во 20:00 часот, проследен со курурано водење и дискусија – но не станува збор за класично разгледување. Уште со самиот наслов, „Парадоксот на Грејсленд“ отвора терен на сличнословен судир: идеализираното засолниште (Graceland) станува поле на неизвесност, каде што уметниците ја спојуваат пропаста со надежта.

Делата на Фани Будуроглу, Рања Емануилиду, Лиа Псома и Билал Јилмаз не се сведени на естетски објекти – тие се жива материја, истовремено сведоштва за постоечките кризи и алатки за имагинација на иднината.

Користејќи биопластика, кристализирана хартија, глина и ризоми, нивните дела предизвикуваат традиционалните бинарности: човек/нечовек, природа/машина, отпор/контрола. Просторот станува лабораторија – не како метафора, туку како конкретно место каде експериментирањето е форма на отпор.

Хибридни фигури за хибриден свет

Во центарот на изложбата не се хероите, туку хибридите: човечки, нечовечки, пост-индустриски тела и пејзажи што не припаѓаат ниту на утопија, ниту на дистопија – туку на нешто меѓу.

Работите на Будуроглу, Емануилиду и Псома не прават хиерархии меѓу кризите – тие се заплеткани. Климатскиот колапс, раселувањето и технолошкото отуѓување не се засебни феномени, туку различни манифестации на истиот капиталистички ќорсокак. Во нивните дела, фигурите не се поставени во идилични пејзажи, туку во недефинирани услови – помеѓу траумата и можноста.

Наместо да ни кажат што да мислиме, тие ни покануваат да размислуваме: Што би било да одлучиме дека постојат и други начини на живеење? И, поважно, како би изгледале тие начини?

Социјална акција како уметничка практика

Гостин во изложбата е турскиот уметник Билал Јилмаз, чие дело го проширува дискурсот преку политичка акција и колективно искуство. Од протести на улиците во Истанбул, па сè до локалните мобилизации во Скопје, Јилмаз со својата пракса повикува на будност, против манипулацијата на сликите и медиумите.

Неговото дело е материјално, но не е тивко. Тоа повикува. Изградено од звук, сенка, движење – и веројатно и нешто немерливо, нешто што се пренесува како импулс низ телото на гледачот.

„Лабораторија“ на можни иднини

Во срцето на изложбата е замислен и реализиран просторот „Лабораторија“, активен пункт каде се покажува – а не само раскажува – уметничкиот процес. Тоа е простор на трансформација: материјали кои не се завршени, туку стануваат.

Оваа лабораторија е повик за учество, соучесништво, и за преиспитување: не само на она што го гледаме, туку и на начинот на кој гледаме, доживуваме и замислуваме. Уметноста тука не е декор, туку инструмент на имагинацијата, која пак е првиот чекор кон политичка промена.

Кој зборува? Со кого?

По курураното водење, следува модерирана дискусија со учество на самите уметници и Владимир Јанчевски (МСУ), Ана Микоњати (Нац. музеј на современа уметност, Атина) и Тули Мисироглу (MoMus). Разговорот го модерира самата кураторка Лидија Хацијакову, чие долгогодишно искуство ја позиционира меѓу најзначајните фигури на медитеранската сцена на ангажирана уметност.

Изложбата е поддржана од MOMus, Министерството за култура и туризам на С. Македонија, и Амбасадата на Република Грција во Скопје – а дел е од поширокиот европски проект Re-Imagining Europe.

„Парадоксот на Грејсленд“ не нуди утеха, ниту носталгија. Не се обидува да нè убеди дека сè ќе биде во ред. Но тоа и не е нејзината мисија. Таа покажува дека постојат алтернативи, дека кризата не мора да биде крај, туку точка на одвивање – на нови гестови, нови фигури, нови релации.