Бјорк го одбележа 60-тиот роденден со јавно откривање на тужбите против исландската држава

Исландската икона Бјорк( Björk) го прослави својот шеесетти роденден (втф!? Бјорк е 60?!), донесе нешто поинакво: ретко искрен извештај за тоа што значи една песна да стане правна алатка, културен отпор и чин на грижа за земјата.

Во нова Инстаграм објава, објавена на двегодишнината од синглот Oral, Бјорк напиша нешто што повеќе личи на јавно сведоштво отколку на славенички пост. Таа го искористи својот роденден за да објасни како приходите од песната – реализирана во соработка со Rosalía и продуцентот Sega Bodega – се трансформирале во четири активни правни случаи против исландската држава. Целта: да се спречи странскиот капитал и индустриското одгледување лосос да ги преземат фјордовите на Исланд, простори што со векови им припаѓале на природните циклуси, а не на густо насобрани мрежи со риби во агонија.

Овој потег делува едноставно – донирање приходи од песна – но во суштина е продолжение на една долга борба што ја водат Исланѓаните, еколозите и локалните заедници. Во него има и нешто длабоко човечко: потребата за заедничко спротивставување на тивките, но разорни индустрии кои речиси незабележливо ја прекројуваат природата.

Песна што стана правен фонд за отпор

Кога Oral беше објавена пред две години, многумина ја доживеаја како необична соработка – Бјорк и Розалиа, две енергии што стојат на различни страни од поп-спектарот, но со исти политички идеали. Во тој момент јавноста дозна дека сите приходи од песната ќе бидат наменети за правна борба против индустриските отворени рибници подигнати од странски компании во исландските фјордови.

Во првичната изјава, Бјорк не остави простор за двојби:

„Индустриското одгледување лосос во отворени мрежи е ужас за природата. Лососите доживуваат огромно страдање, а штетата е долгорочна и разорувачка. Ова е брутален начин да се создаде храна.“

Нејзиниот тон тогаш беше суров, гневен, понекогаш дури и очаен – звук на уметница која одбива да биде пасивен сведок на уништување. Но она што денес го открива е структура, темелна работа, мрежа од правници, еколошки организации и локални заедници кои не се откажале кога проектот станал комплициран и долг.

Четири правни случаи: мапа на отпорот

Во новиот пост, Björk ги излиста четирите случаи што ги финансирала песната. Не како PR, туку како пресек на една тивка, но жестока битка:

1. Seyðisfjörður – спречување на нова рибна фарма

Ова е „оригиналниот“ случај за кој таа зборуваше уште во 2022. Локалното население се спротистави на плановите за нова фарма за лосос, која требаше да се изгради без нивна согласност. Приходите од песната биле инвестиција во правници и експерти кои помогнале процесот на лиценцирање да се оспори.

2. Просторно планирање во истиот регион

Вториот случај е поформален – правна битка за подобрување на регулациите за морско просторно планирање, со цел да се дефинира каде и како е дозволено да се градат рибни фарми.

3. Западните фјордови – „бегалци од рибни фарми“

Третиот случај се однесува на проблемот што Исланѓаните го нарекуваат „fish-farm escapees“ – лососи што бегаат од мрежите и влегуваат во дивите реки, опасно мешајќи се со автохтоните популации. Два региони – Tálknafjörður и Patreksfjörður – веќе ја гледаат штетата од оваа појава.

4. Sandeyri – фарма изградена против волјата на земјоделците

Четвртиот случај е на најостриот раб од политиката на земјата: фарма изградена и покрај отпорот на земјоделците на чија земја се наоѓа. Ова е пример за тоа како одредени корпорации ја туркаат инфраструктурата без вистинска согласност од локалните жители.

Бјорк го сумира ова со реченица полна со благодарност:

„Вашата дарежливост ни овозможи да продолжиме со уште случаи што ќе помогнат во заштита на морето и водата на поголемо ниво.“

Во нејзините зборови има голема тивка благодарност – како да зборува не толку како уметник, туку како некој кој со години гледа како нешто драгоцено се суши пред очи.

30x30: глобална цел, локална борба

Во објавата, таа го споменува и глобалното ветување познато како 30 by 30 – целта да се заштитат најмалку 30% од копното и морето до 2030 година. Овој план е дел од глобални климатски договори, но во северните земји добива силна симболика, затоа што природата таму е многу повеќе од пејсаж: таа е национален идентитет, меморија, митологија, дом.

За Исланд, чија култура е изградена врз почит кон природата, прашањето е навистина егзистенцијално.

Постот што Бјорк го напиша не е уметничка исповед. Тоа е документирање на нешто што ретко го гледаме – уметнички проект што станува механизам за правна регулација. Во време кога поп-културата брзо исчезнува, станува тренд и паѓа во заборав, Бјорк нуди поинаков модел: музиката може да се трансформира во политичка пракса.

Соработката со Rosalía тука има тежина. Таа со својата моќна меѓународна платформа – не мораше да учествува во проект што не носи профит, туку само тивка правна одмазда против света индустрија. Но таа го направи тоа. И Бјорк во постот неколкупати јавно ја прегрнува:

„Сакам да ѝ се заблагодарам за ова преголемо великодушно дело… ти си сè… ти благодарам!!!“

Тоа е редок момент кога две глобални ѕвезди зборуваат јавно, не за успех, туку за сојузништво.

Длабоката тензија зад рибните фарми

За оние што не ја следат темата одблизу, индустриските рибни фарми можат да изгледаат како безопасни комплекси. Но фактите зборуваат поинаку:мрежите со илјадници риби создаваат огромни количини органски отпад, што ја уништува морската флора; лососите боледуваат во неприродни услови и често умираат пред „жетева“; бегалците од фармите го менуваат генетскиот состав на дивите популации; хемиските третмани против паразити остануваат во водата; фјордовите стануваат индустриски зони.

Тоа не е само еколошки проблем. Тоа е губење на начинот на живот на цели заедници.

Шеесеттиот роденден на Бјорк можеше да биде прослава на уметничко наследство – десет албуми, четири децении на авангардни експерименти, влијание што допира до десетици жанрови. Но таа избра да слави поинаку: со извештај за тоа како колективната акција функционира.

И тука има нешто исклучително човечко. Како да ни порачува дека зрелоста не е само количина искуство, туку и способност да се вложиш во нешто што е поголемо од личниот опус.

Таа го завршува постот со реченица што едноставно пулсира:

„Слушањето на оваа песна и понатаму го храни тој извор на топлина.“

Иако звучи поетски, во суштина тоа е опис на еден круг: уметноста создава ресурси, ресурсите создаваат правни акции, акциите создаваат промена, промената се враќа како емоционално гориво – и така во круг.