Дајен Китон, гласот на ексцентричната женственост што го промени Холивуд

Со вратоврска наместо бисери и со интелигенција што не бара потврда, Китон создаде нов тип на хероина — несигурна, духовита и непредвидлива, но секогаш своја.

Дајен Китон, актерка која со својот спој од интелект, ексцентричност и ранливост го редефинираше поимот „главен холивудски женски карактер“, почина на 79-годишна возраст. Нејзината смрт ја потврди долгогодишната продуцентка Дори Рат, без да наведе причина или место на смртта.

Во повеќе од половина век на екранот, Китон изгради кариера што беше и непредвидлива и длабоко човечна. Лесно се движеше меѓу комедијата и драмата, често ги мешајќи, и го правеше секојдневното филмски возбудливо, било како искрената Кеј Адамс во Кум (The Godfather), или како невротичната, слободоумна главна хероина во Ени Хол (Annie Hall), за која ја освои својата единствена награда „Оскар“ во 1978 година.

Во Ени Хол, Китон стана архетип: модерна, самосвесна жена чиј шарм лежи во нејзината несигурност. Со нејзините слоевити елеци, машки вратоврски и тивка насмевка, таа ја претвори чудноста во привлечност, а личниот стил во културен симбол. „La-de-da“, нејзиниот познат израз во филмот, стана мантра за сите што никогаш не се чувствувале дека сосема припаѓаат.

„Таа имаше начин да биде апсолутно своја на екранот,“ рече режисерката Ненси Маерс во едно интервју. „Не можеше да ја помешаш со никого, токму тоа беше нејзината моќ.“

Дијапазонот на Китон беше огромен. Освен за Ени Хол, таа беше номинирана за „Оскар“ и за епската драма Црвени (Reds, 1981), за семејната трагикомедија Собата на Марвин (Marvin’s Room, 1996), и за романтичната комедија Нешто мора да попушти (Something’s Gotta Give, 2003). Во секоја улога внесуваше тивка, но продорна енергија, давајќи им и на најкомичните сцени тежина на човечка вистина.

Нејзината филмографија може да се чита како огледало на американската чувствителност од седумдесеттите наваму: урбаната интроспекција на Вуди Аленовата Менхетен, семејниот немир на Shoot the Moon, генерациските пресметки на Father of the Bride и The First Wives Club, и доцната, нежна духовитост на Poms и 5 Flights Up.

Дајен Хол е родена на 5 јануари 1946 година во Лос Анџелес, како најстара од четири деца. Нејзиниот татко, Џон Њутн Игнасиус „Џек“ Хол, беше инженер, а мајка ѝ, Дороти Дин Китон Хол, домаќинка и фотограф-аматерка, некогаш крунисана како „Мисис Лос Анџелес“. Презимето Китон го презела од мајка ѝ кога започнала актерска кариера во Њујорк, за да избегне забуна со друга актерка по име Дијан Хол.

Таа го напушти факултетот и се запиша на актерска школа во Neighborhood Playhouse во Њујорк. На Бродвеј дебитираше во мјузиклот Hair во 1968 година, одбивајќи го дополнителниот хонорар за актерите што се согласија да се појават голи. Година подоцна го запозна Вуди Ален, со кого ја почна својата најзначајна соработничка врска, играјќи ја водечката улога во Play It Again, Sam : улога што ѝ донесе номинација за награда „Тони“.

Во 1972 година, Френсис Форд Копола ја избра да ја игра Кеј Адамс во Кум. Таа подоцна се шегуваше дека не може да го гледа филмот, бидејќи не си се допаѓала на екранот: „Мислев дека изгледам ужасно здрвена како стап во тие ’40-ти години.“

И покрај славата, Китон секогаш говореше со карактеристична самоиронија. „Стареењето не ме направи помудра,“ рече во интервју за People во 2019 година. „Ништо не знам, и ништо не научив.“ Но нејзиниот опус ја демантира таа скромност: внимателна, духовита, постојано љубопитна, таа го обликуваше начинот на кој публиката гледа на женската интелигенција и недоверба кон совршенството.

Китон режираше неколку филмови, меѓу нив документарецот Heaven (1987) и играниот Unstrung Heroes (1995), прикажан во програмата „Un Certain Regard“ во Кан. Нејзиниот мемоар Then Again (2011) беше интимен разговор со нејзината мајка и со самата себе, исполнет со остар хумор и тивка благодарност.

Никогаш не се омажи. Усвои две деца, ќерка Декстер и син Дјук, на кои често им припишуваше заслуга за мирот што го најде надвор од Холивуд.

Нејзиниот последен филм, Summer Camp (2024), беше комедија за пријателство и стареење, тема што денес звучи како нејзина последна порака.

„Дајен Китон нè научи дека да бидеш различен може да биде блескаво,“ изјави Бет Мидлер, нејзината колешка од The First Wives Club. „Таа ја направи несигурноста храбра.“

Секогаш со шешир, во блејзер или со вратоврска, Китон остана симбол на нешто посуштинско од гламурот: автентичност. Китон никогаш не се омажи, но создаде свој вид семејство: две посвоени деца, Декстер и Дјук, и дом полн со фотографии, книги и архитектонски експерименти.

Во последните години, таа стана писателка, уредничка, документаристка и колекционерка на куќи. Сè што правеше, дури и реновирањето на старите објекти, беше по ист терк: чувство за време, хумор и необична нежност кон несовршеното.