Невидените страни на Франческа Вудман

од Крис Вајли

Имаме нова рубрика : Муабети на диво: за што зборувавме кога зборувавме на „Брза кучка“ и ја отпочнуваме со есејот на Крис Вајли кој е објавен на 16-ти април 2024 во Њујоркер - и како таков го доживеавме како дефинитивен знак дека оваа рубрика мора и треба да почне! Во најновата епизода на поткастот наречена "Танц со Лени " таа раскажува раздрагана и среќна („моето омилено прашање!“) за своите омилени фотографи кои влијаеле врз нејзе како уметник но и надвор од тоа, доколку воопшто постои Лени надвор од уметноста.

Франческа Вудман не беше случајност со својата уметничка рана зрелост. Нејзиниот татко, Џорџ, бил апстрактен сликар. Нејзината мајка Бети била керамичарка. И двајцата ѝ ставија до знаење на Франческа дека уметноста вреди да се ситуира во центарот на животот. Во текот на летата, семејството се повлекувало во куќа во едно тосканско село и патувало за да ги види делата на фирентинските мајстори.

Додека нејзините родители изведуваа свои чинови на уметничка посветеност, на Франческа и́ беше дозволено сама да скита низ музеите и да се враќа со скици полни со жени кои носеле елаборирани наметки, копирани од сликите во дворците, стари со векови. Нејзиниот постар брат, Чарлс, имал детски дијабетес, кој бил релативно опасен и редок во шеесеттите. „Тоа создаде еден вид семејна динамика каде што Чарли секогаш беше опсипан внимание и контрола, додека Франческа беше многу послободна во животот“, се присети еднаш нивниот татко. „Ако таа не дојде дома на вечера, на кого му беше гајле?“

Џорџ и́ го подарил првиот фотоапарат на Франческа кога имала тринаесет години, а таа набрзо почнала да прави смели слики во прогонувачки, романтичен стил кој е карактеристично нејзин. На една слика се гледа како таа стои сосема гола, облечена само во бели чорапи кои се протегаа до потколениците, главата надвор од рамката и сенка која паѓа преку нејзиното торзо, стои покрај девствен бел крин, како оние што би ги видела на безброј ренесансни слики.

Во друга, таа има закачено штипки за алишта на нејзиното голо торзо, кои изгледаат речиси како рој крилести инсекти кои го гризат нејзиното месо. Предвидувајќи ја нејзината подоцнежна опсесија со начинот на кој телата може да изгледаат како да се замаглуваат кога се движат за време на долга експозиција, таа направи слика на фигура која се движи низ отворот на надгробниот споменик, изгледајќи половина во овој свет, а половина надвор. Кога Вудман се запишала на школата за дизајн на Род Ајленд, нејзината блиска пријателка и соученичка Слоан Ранкин ми рече: „дојде знаејќи дека е фотограф“.

Извонредната кариера што следеше беше трагично скратена кога, во 1981 година, Вудман умре од самоубиство, на возраст од дваесет и две години. Оттогаш, Вудман постигна митолошки статус во светот на уметноста како симбол на измачената младост, еден вид фотографија на Силвија Плат. Постои перверзна тенденција, во такви ситуации, чинот на самоуништување на уметникот да се третира како некаков конечен уметнички процут. Но, новото шоу во Галеријата Гагосијан, кое штотуку го презеде имотот на Вудман, ни дава нова можност да се сретнеме со делото под свои сопствени услови.

Голем дел од она што го знаеме како зрело дело на Вудман беше завршено како дел од училишните задачи. Кога нејзините принтови беа попишувани по нејзината смрт, голем број од нив сè уште беа означени со педагошки дескриптори како „Длабочина на полето“ или „Прескокни движење“. Изложбата на Гагосијан содржи неколку познати слики од овој период, од кои повеќето се направени во истата напуштена куќа во Провиденс. На една слика, Вудман се појавува необично облечена како Алиса на Луис Керол, нејзиниот фустан во движење и рацете спремени како да сака да отвори врата пред нејзе, која се прозева застрашувачки подотворена, не откривајќи ништо друго освен мастилно црнило. Во друга група дела, Вудман го штити своето голо тело со големи парчиња излупени тапети, чин на рудиментирана камуфлажа што често се споредува со феминистичката парабола на Шарлот Перкинс Гилман: Жолтиот тапет .“

Ранкин, која сега има шеесет и шест години, често служеше како модел за фотографиите на Вудман. Таа се сеќава на Вудман тогаш како брилијанна, но импулсивна и незрела: „Таа веќе знаеше за историјата на уметноста, пишувањето и сè. Таа беше толку, толку бистра, и навистина го забавуваше својот ум. Но, заедно со тоа, таа беше навистина како мало дете кое сакаше секс секоја вечер и само да јаде мараскино цреши и колачи“. Сликите на Вудман ја откриваат љубовта кон избришаното, истрошеното и мрачното сензуално, и го утврдуваат нејзиниот афинитет, без разлика дали е свесен или не, кон готскиот надреализам на фотографите како Кларенс Џон Лафлин (Clarence John Laughlin), Ралф Јуџин Мијард (Ralph Eugene Meatyard) и Фредерик Зомер (Frederick Sommer). Сепак, тоа беше речиси мономанијакално фокусирање на Вудман на себе како тема што ја издвојуваше. Ранкин го опиша ова со љубов како манифестација на младешки „нарцизам“, иако Вудман, во писмо без датум, еднаш призна: „Јас сум уморна како и вие, гледајќи во себе“. Во секој случај, тешко е да се замисли фотографка која била поуспешна да се обликува себеси во некакво суштество од друг свет. 

Значаен дел од изложбата на Гагосијан е посветен на сликите што Вудман ги направила во текот на една година што ја поминала на студирање во странство во Рим. Ранкин, која живееше со Вудман цело време, ми кажа дека Вудман подоцна го нарекла тој период како нејзините „спокојни дни“. Таа и градот беа добар спој. На место каде што секоја калдрма може да се замисли како ехо на стапалата на императорите и светците, оперетската визија на Вудман го достигна својот целосен израз. Во една серија дела, колективно насловена „Самоизмама“, таа е сликана гола наспроти ѕидовите ишарани со бели петна, на распадната фабрика за шпагети во која таа и Ранкин би се прикрале, манипулирајќи со кришка огледало што се чини дека ништо не одразува. Збирката на слики - најверојатно направени во истата фабрика -ја прикажува Вудман пред излупен ѕид што личи на уништен Ротко. Во една од нив, уметницата повторно се обидува да се вклопи во нејзината околина, овој пат со бојадисување на долната половина од телото со боја или нечистотија. Друга ја наоѓа превиткана и свиткана наназад со раката фрлена преку нејзината глава, а лицето изразува мешавина од болка и еротско блаженство што потсетува на „Екстазата на Света Тереза“ на Бернини. „Ти го покажувам она што не го гледаш“, напишала Вудман еднаш, „Внатрешната сила на телото. Не можете да ме видите од каде што се гледам себеси“.

Највпечатливото откритие на шоуто на Гагосијан е невиденото ремек-дело на Вудман, „Нацрт за храм (II)“, кое зазема покласичен пристап кон телото. Импозантни четиринаесет стапки високо, делото е збирка на дијазотип принтови, фотографии и елементи на колаж кои ја привикуваат архитектурата на античка Грција од слики направени од нејзината околина во Менхетен. Грчките шари на вијуги на подот од станбените бањи се пренаменети како дел од архитектонскиот фриз, а пријателите на Вудман - меѓу нив и Ранкин - се трансформираат во високи каријатиди. „Смешно е како додека живеев во Италија тамошната култура не влијаеше толку многу на мене“, напиша Вудман, „И сега сум толку многу  фасцинирана со архитектурата итн. Франческа која како дете го посети Акропол три пати и секогаш зеваше“. Тоа е дело кое како да е исполнето со копнеж за друго време и место.

Вудман се бореше да ја најде својата потпора надвор од удобните граници на училиштето. Успехот доаѓаше премногу бавно. Работеше слабо платени позиции, кои ги мразеше. Таа се обиде да упадне во светот на модата, без многу успех. Ранкин, која во тоа време живеела со претстојниот трговец со уметнички дела Мери Бун, се сеќава дека ја придружувала Вудман за да се сретне со друг дилер во центарот на градот, но ништо не испаднало од тоа. 

Ранкин се вратила во Рим откако доби неочекувана финансиска добивка која и́ дозволила да го следи човекот со кој на крајот ќе се омажи. Вудман и́ пишуваше писма изразувајќи ја нејзината зголемена тага и фрустрација. Таа се обидела да се самоубие. Нејзините родители ја испратиле на психијатар, кој ја ставил на лекови. „На крајот, реков: „Дојди во Рим“, се сеќава Ранкин. „Њујорк е тежок. Бевме среќни овде. Врати се.“ Имаше карта за да лета да дојде да ме види“. Според Ранкин, билетот бил за 19 јануари 1981 година. Тој ден, наместо да го фати нејзиниот лет, Вудман скокнала во смрт. Во последниот, енигматичен запис во нејзиниот дневник, таа напишала: „Јас бев (сум?) не уникатна туку посебна. Затоа бев уметник. . . Измислував јазик за луѓето да ги видат секојдневните работи што ги гледам и јас“.