Дисциплина на светлината: Како двајца професори од Нови Сад со сребро и трева го бранат човечкото сеќавање од заборавот

Изложбата „Дисциплина на светлината“ на Јелена Ковачевиќ Воргучин и Предраг Узелац во Скопје ја затвора сезоната на Зрно фестивал со радикална одбрана на фотосинтезата како метафора за меморијата.

На периферијата на есента, кога Скопје делува како град што чека да се накрене завесата за уште еден чин на непредвидливост, Зрно фестивал ја затвора својата година со гест на тивка одлучност: изложба на двајца професори од Нови Сад што го третираат светлото како дисциплина , не како алатка.

Не како ресурс, туку како субјект.

Јелена Ковачевиќ Воргучин и Предраг Узелац : двајца внимателни луѓе кои, на свој начин, секојдневно се занимаваат со најстарото прашање на фотографијата: ако светлината е сведок, кому точно сведочи?

Во салата Империјал 2 во КИЦ–Скопје, нивните дела стојат едно до друго како два модела на постоење. Едниот, органски, зелен, минлив. Другиот, металоиден, упорен, но длабоко човечки. Заедно, тие го носат она чувство што го препознаваме кога ќе влеземе во тивка, добро курирана галерија: воздухот е ист, но просторот станува подлабок од сопствените ѕидови.

Делата на Предраг Узелац го носат здивот на друга епоха. Не од носталгија, туку поради изборот на медиум што одбива да се одрече од тежината.

Дрвена камера, стаклена плоча, сребрен раствор.

Тоа не е само техника. Тоа е цел систем на верување: дека фотографијата сè уште може да биде сведоштво што не се распаѓа во дигиталната брзина.

Узелац ги снима своите лицата на своите модели , тие се обични: граѓани, минувачи, луѓе со кои би се разминале на улица без да ги забележиме, но под неговите услови стануваат нешто друго, нешто што го тера гледачот да се задржи подолго отколку што првично планирал.

„Сепак херои“ е проект што не бара од публиката да го препознае херојството; тој ѝ дава време да го види. Херојот, по Узелац, е оној што не излегува од рамката на своето секојдневие човек што го брани својо интегритет без барање видливост.

Јелена Ковачевиќ Воргучин, пак, постапува како да е дел од тивка алхемија. Хлорофилните записи, медиум што граничи со ботаника и поезија, ѝ дозволуваат да го пронајде фотографското не во моментот, туку во процесот.

Нема фотоапарат.

Нема клик, нема блиц.

Само трева, сонце и неколку недели на невидлив договор меѓу природните сили.

Хлорофилот, како постар брат на фотографската емулзија, реагира на светлината не со фиксирање, туку со менување. Пигментот се смирува, бледнее, попушта. Сликата не се создава со додавање, туку со губење. Тоа е парадокс што Јелена го претвора во метод.

Овие дела не нудат отпор кон исчезнувањето, тие го прифаќаат. И токму во тоа прифаќање има некаква исклучителна нежност.

Во делата каде што се појавува фигура на мајката минимална, едвај присутна , хлорофилот станува архив на нешто што не може да се формулира без да се наруши. Споменот не е зачуван, туку само допрен. Како отпечаток на влага на страница што веќе почнала да се суши.

Во овие зелени површини има некаква интуиција што нè потсетува дека сеќавањето не е херметичка структура, туку поле што секојдневно се преработува, како земја што ја зема светлината и ја враќа во нов тон.

Меѓу среброто и тревата како две поетики се допираат без да се нарушат

Ако работите на Узелац се обидуваат да фиксираат, работите на Јелена се обидуваат да пуштат.

Едниот систем ја слави трајноста.

Другиот- минливоста.

Во нивната заедничка појава се отвора едно прашање што звучи старо, но се чини дека секоја генерација мора да го постави повторно:

Што останува од светлината? А што: неизбежно, колку и да го одложуваме, се враќа во нејзината тишина?

Зрно фестивал тука го добива својот најубав аргумент за кураторска смисла: двајца автори што се движат во сосема различни правци одеднаш го покажуваат истиот идеален лак. Среброто и тревата, херојството и сеќавањето, упорноста и распаѓањето — сето тоа се трансформира во една голема, колективна разбраност: дека светлината, колку и да ја дисциплинираме, секогаш има последен збор.

Годинешната тема на фестивалот ФотоСинтеза во почеток звучеше речиси наивно, како игра со зборови, но со оваа изложба станува јасно дека кураторскиот избор бил многу поширок од биолошка метафора.

ФотоСинтеза како животворен процес.

ФотоСинтеза како безбедно собиралиште на воини на светлината.

ФотоСинтеза како начин да се спојат оние што не се допираат, но се разбираат.

Со учесници од целиот свет, фестивалот оваа година ги славеше сите можни видови на љубов кон светлината: техничка, етичка, лична, метафизичка.

И можеби токму затоа оваа последна изложба делува како затворање круг — синтеза на две до скоро одвоени уметнички траектории што сега се погледнуваат како да биле наменети една за друга.

Светлината, во овие две практики, не е невина. Таа бара избор.

Узелац ја користи за да сочува.

Јелена за да пушти да замине.

Во тој дијалог се крие една мала, но важна вистина: секој човечки живот се движи меѓу двете тенденции. Сакаме да зачуваме нешто, а истовремено го разбираме неговото исчезнување.

А можеби оваа изложба, со својата едноставна, а комплексна поставка, нè потсетува дека ниту една дисциплина на светлината не е конечна.

И дека понекогаш токму уметноста , сребрената, кревката, упорната е најдобриот начин да се погледнеме себеси не како трага што ќе остане, туку како светлина што одамна почнала да се враќа дома.