Поглед од 1905: Девојката со паричките

Од Алжир до објективот на Ленерт и Ландрок – визуелно сведоштво за едно племе, женственост и колонијален поглед

Млада жена од племето Оулед Наил, Алжир (околу 1905). Фото: R. Lehnert & E. Landrock. Националниот архив за ориенталистичка фотографија.

Во 1905 година, фотографите Рудолф Ленерт и Ернст Ландрок снимија портрет на млада девојка во традиционална носија, чие лице и денес го лови вниманието со истата сила како и тогаш. Нејзините очи се смирени, но будни. Низ симетричниот кадар, таа делува присутно, не како далечна фигура од минатото, туку како тивок сведок на култура, обичај и живот што ја преминал границата меѓу личното и архетипското.

Девојката на фотографијата потекнува од Оулед Наил, арапско племе од внатрешноста на Алжир, чии жени биле познати по својата уникатна улога во локалното општество: уметнички независни, економски активни, културно видливи. Сами ги граделе своите мирази и судбини.

Иако нејзиното име не е познато, овој портрет зборува доволно.

Кога облеката е животопис

На фотографијата, девојката носи раскошна носија украсена со вез и ѓердани, неколку реда монети низ градите и челото, и сложен набор на ткаенина околу вратот. Тешките парички што ѝ го обрабуваат лицето не се случаен моден израз, тие се дел од женскиот мираз што се собирал преку години заработка. Девојките од Оулед Наил традиционално се селеле во поголеми алжирски градови како Бискра или Бу Саада, каде работеле како танчерки и забавувачки. Во време кога повеќето жени во исламските заедници биле ограничени на домашниот простор, овие девојки самостојно заработувале и подоцна се враќале во своите села со злато, накит и пари – понекогаш и без потреба од дозвола за брак.

Секој предмет на нејзиното тело сведочи за оваа мобилност и сила. Монетите што ги носи – најчесто вистински сребрени франци или локални динарски реплики – биле буквален доказ за економската вредност што ја стекнала со сопствен труд.

Инсигнации на идентитет

На нејзиното чело се гледа малиот знак – тетоважа во форма на крст или можеби на берберската буква „ⵣ“, симбол на слобода и амазиг идентитет. Во Северна Африка, ваквите тетоважи кај жените биле естетски, духовни и племенски маркери во исто време. Некои веруваат дека имале заштитна функција – против урок, против зло – други дека биле симболи на племенска припадност или ритуално преминување во нова фаза од животот. Сепак, тетоважата на челото на оваа девојка може да биде нешто уште понеуловливо – интимна инсигнација, тивок гест на сопствено значење.

Токму овие детали – накитот, тетоважата, ткаенината, ја прават фотографијата повеќе од визуелна естетика. Таа станува етнографски документ, но и медиум низ кој поминуваат прашања за идентитет, телесност, и женска субјективност во колонијален контекст.

Колонијален кадар, сложена приказна

Рудолф Ленерт и Ернст Ландрок биле меѓу најпознатите ориенталистички фотографи на своето време. Нивното студио, основано прво во Тунис, а потоа преселено во Каиро, произведувало серии разгледници и фотографии од Блискиот Исток и Северна Африка, наменети за европските пазари. Во периодот кога е направена оваа фотографија, Алжир веќе беше под француска колонијална власт речиси 75 години.

Многу од нивните слики биле инсценирани

студиски портрети на локални жени кои биле облечени во специфична носија со цел да ја претстават „екзотичната другост“ што ја барал пазарот. Моделите ретко се именувани, а културниот контекст честопати е редуциран до едноставни називи како „Типична Оулед Наил жена“ или „Млада Маорка“. Во таквите формулации се губи личноста.

Сепак, токму во тие портрети, и покрај колонијалната рамка, зачестено се појавуваат моменти на отпор и достоинство. Погледот на оваа девојка не е покорен. Тој е фиксиран, достоинствен, па дури и тивко испитувачки.

Од архив до современо сочувство

Денес, ваквите фотографии се дел од институционални архиви, изложби и визуелни студии што се обидуваат да ја надминат ограниченоста на колонијалната перспектива. Националната географија, Smithsonian, Musée du Quai Branly и други водечки институции ги контекстуализираат овие слики низ современи очила – не само како документи, туку и како полиња на тензии меѓу погледот и субјектот, егзотизацијата и сведоштвото.

Во случајот на оваа девојка од Оулед Наил, фотографијата стана архетип. Но архетипот не мора да биде клише. Тој може да биде почеток на пошироко разбирање.

Оваа фотографија не нуди целосна приказна. Таа е фрагмент – но фрагмент што пее. Пее за култура во движење, за жени што чекорат по своја патека, за знаци што се читаат само одблиску.

• Оулед Наил се племенска заедница во регионот на Сахарскиот Атлас, со длабока традиција на изведувачка уметност и женска економска мобилност.

• Традиционалната носија вклучува тешки сребрени накити, фибули, ткаенини со вез и тетоважи на лицето и телото.

• Лицевите тетоважи се практикувале од ритуални, заштитни или естетски причини, и се сметаат за дел од културното наследство на Магребот.

• Ленерт и Ландрок се дел од генерацијата европски фотографи кои создале огромни фотоархиви од колонизираните региони, денес подложени на критички преиспитувања.

Во срцето на централен Алжир, и денес опстојуваат потомците на племето Оулед Наил, заедница чии населби останале чувствителни на традицијата, и покрај длабоките промени што ги донел современиот свет. Жените од оваа заедница сè уште се собираат во селските и градските пазари, носејќи модернизирани варијации на својата богата традиционална носија но ослободени од економската потреба поврзана со танцот што некогаш го носела оваа носија.

Во рамките на локалните ритуали, семејни прослави и фолклорни настани, сè уште се зачувани траги од уметничките изрази што некогаш биле дел од јавниот живот на жените. Поетиката на накитот и текстилот останува жива, но денес се претставува внимателно, во културно усогласен и достоинствен контекст.

Заедницата на Оулед Наил не е ниту изгубена во архивите, ниту сосема апсорбирана од модерноста: таа сè уште живее, се адаптира и ја одбележува својата припадност, надвор од границите на колонијалната фантазија.