Резултати од пребарување

Изложба што ја покажува природата како трага, а не како реплика – шумата како визуелен јаз меѓу гледачот и стварноста. Понекогаш е лесно да заборавиме дека фотографијата е само тенка мембрана меѓу светот и неговата претстава. Го гледаме отпечатокот, но не и движењето. Ги гледаме сенките, но не и мирисот. Само на моменти сликата ја отвора вратата кон нешто подалечно и попрвично. Во новата поставка на Сашо Алушевски, „На мајката земја – шума“, таа врата се отвора токму толку колку што треба за гледачот да сфати дека зад неа има нешто недостижно. Алушевски одамна се движи по работ меѓу фотографијата, материјалната природа и прашањето: што всушност гледаме кога гледаме? Неговите претходни циклуси често ги допираат местата каде визуелната уметност не може да го имитира животот, туку само да се приближи до него преку траги, текстури и процеси. Новиот циклус кој ќе биде поставен на 3 декември во мобилната–монтажна галерија во Паркот на франкофонијата продолжува со истата упорност на автор што не се плаши да се соочи со границите на сопствениот медиум. Сашо Алушевски е фотограф што никогаш не ја третира фотографијата како едноставна репродукција на стварноста. Кај него нема романтизација на природата, ниту наивна желба за „фотографски реализам“. Тој е од оние ретки автори кои се вљубени и во процесот и во материјалот: во хемиската реакција, во нееднаквоста на емулзијата, во случајноста како соработник, не како грешка. Техниките што ги користи цијанотипија, Van Dyke, гумотипија, гумомаслена техника, колодиум, мордансаж, лумен не се избор од носталгија, туку од потреба. Тие се алатки што овозможуваат природата да не биде само мотив, туку партнер во сликотворниот чин. Кај Алушевски, фотографијата е физички предмет што дише, старее, оставa соларни лузни, а понекогаш сама се одупира на обликот што сакаме да ѝ го наметнеме. „На мајката земја – шума“ е циклус што ја разгледува шумата не како пејзаж, туку како жив организам што одбива да се редуцира во визуелна формула. На прв поглед, делата наликуваат на снимки од длабока, густа шума гранки, магла, подземни структури, ситна светлина што се пробива низ крошни. Но кога ќе се доближиме, сите тие наводно реалистични детали почнуваат да се расплетуваат во мрежи, точки, слоеви. Дрвјата стануваат текстура, листовите личат на молекуларни структури, просторот се претвора во шема што го негира сопствениот контекст. Оваа изложба не се базира на „сликани“ шумски мотиви. Таа е резултат на внимателно набљудување и паралелна деконструкција: на лист, на земја, на камен, на вода. Алушевски успева да ја покаже природата не преку јасни контури, туку преку траги и кодови. Како што и самиот вели во текстот за изложбата: „Фотографската слика не ја претставува природата директно, туку нејзините кодови и траги.“ Овде шумата не е херој од прв план; таа е присуство, енергија, структура што го држи кадарот, но не дозволува да биде прочитана до крај. Што сака да каже изложбата? Во оваа поставка има една јасна, речиси филозофска точка: и најпрецизната визуелна репрезентација е само сенка на стварноста. Не случајно Алушевски ја повикува платоновата разлика меѓу идеја, имитација и сенка. Неговите фотографии се токму тој полутон не се ни реалноста, ни нејзината директна имитација, туку некаков остаток од визија што делува како да е повторно и повторно прекршувана во природниот циклус. Тука, шумата е и буквална и апстрактна. Од една страна, можеме да препознаеме дрвја, кора, под, влажни листови, светлина. Од друга страна, материјалниот свет е разложен на чиста визуелност. Сликата станува истовремено фотографија, мапа и меморија. Главната порака е речиси нежно предупредување: ништо визуелно не може да го замени допирот со природата. Никој печат, ни најпосветениот аналоген процес, не може да донесе со себе мирис на мов или тежината на влажната земја под обувките. Фотографијата колку и да е богата со знаци, нуди само навестување. Реалното се случува пред и после неа, со телото, со воздухот, со шумот од гранките што се допираат. Во таа мисла има и нешто ослободувачко: фотографијата станува место на игра, а не на илузија. Наместо да се обидува да ја имитира стварноста, таа го признава сопствениот јаз празнината меѓу претставата и искуството. Токму таму, во тој јаз, Алушевски го наоѓа поетскиот потенцијал на медиумот. Просторот меѓу гледачот и шумата Изложбата има уште еден слој: она што го гледаме секогаш зависи од нас. Авторот предлага прашање што не е лесно да се игнорира: дали сликата е надвор од нас или во нас? Шумата, така како што е фатена во овие дела, е и објект и огледало. Ги повикува гледачите да проверуваат каде точно завршува нивната сопствена проекција. Каде престануваме да го гледаме дрвото и почнуваме да гледаме нешто своје, интимно, можеби и сосема неподвижно? Постапката со природни материјали и старински фотографииски процеси ни дава сензација дека сликата не е „готова“. Таа продолжува да се менува, барем во погледот на гледачот. Алушевски не нè повикува во шумата, туку нè повикува да ја почувствуваме празнината меѓу реалното и визуелното — простор каде се раѓа уметноста. Изложбата се отвора во среда, 3 декември, во 18 часот, во мобилната–монтажна галерија во Паркот на франкофонијата, Скопје. Изборот на овој неформален, подвижен простор одговара на самата природа на циклусот: тие фотографии се чувствуваат како да не бараат бела коцка, туку средина што може да дише со нив. Темата: шумата како место на трага, а не како пост-картичка доаѓа во време кога природата сè повеќе се сведува на дигитален впечаток. Во оваа поставка, природата не е сценографија, туку субјект што го одбива нашето поедноставување. Поставката е реализирана со поддршка од Министерството за култура и туризам.

Импровизиран музички настап што ги спојува амбиенталните електронски текстури на Amplidyne Effect Trio со акустичниот вокален израз на Добрила Грашеска. Овој петок, на 5 декември во 21:00, Буква повторно ќе ја претвори сцената во лабораторија за звук. Amplidyne Effect Trio и Добрила Грашеска ќе настапат со целосно импровизиран концерт, вечер што ја става моменталната интеракција во центарот, онака како што знае да се случи само во жив простор, каде секој здив на музичарите може да го смени текот на композицијата. Amplidyne Effect Trio е концертната поставa на истоимениот проект на Мартин Георгиевски, активен од 2009 година. Публикацијата долго време го препознава по амбиенталноста, електронските наслаги и чувството дека музиката се гради во моментот, слој по слој. Проектот има зад себе повеќе албуми и гостувања на фестивали како Pohoda Festival, Десонанз, Live Soundtrack и PNEM Sound Art Festival. Најновото издание, Maelstrom EP за издавачката куќа Шарла, оди во насока на спој меѓу амбиентални пејзажи, шугејз текстури и синтсајзерски линии што се движат како подводни струи. Триото на сцената ќе го придружуваат Владимир Мартиновски (тамбура, кавал, удиралки) и Соња Димитриоска (флејта) комбинација што носи топлина и акустичен воздух на електронските структури. Специјална гостинка е Добрила Грашеска, вокалистка и авторка активна од 2006 година, чиј глас одамна стана препознатлив на регионалната сцена. Од Чалгија Саунд Систем до Добрила и Дориан Дуо, од албумите ТИХУВАЈ, Апокриф, Пиле шарено до бројни соработки за филм, театар и мултимедија нејзината работа се движи слободно меѓу традиција, експеримент и интимен музички израз. Зад сцената веќе чекаат и два нови албуми, подготвени за објавување. Настанот во Буква ветува вечер без фиксна форма, музика која се создава во реално време, меѓу амбиентални текстури, акустика и глас. Тоа чувство на спонтаност носи и мала возбуда: никој, ни музичарите, не знае точно каде ќе заврши композицијата што ќе започне во 21:00 часот. значи, да заклучиме: 📍 Буква, Скопје 📅 Петок, 5 декември 2025 ⏰ 21:00 https://www.facebook.com/events/817148607858968/ Maelstrom EP: https://sharla.bandcamp.com/album/maelstrom-ep

Американска премиера на филмот на Тамара Котевска во Менхетен Некои филмски премиери се најавуваат со црвен тепих и раскошни маркетинг кампањи. Други: со тивка возбуда, типична за документарните приказни што носат нешто поретко: човечка искреност, природна драматургија и симболика што не бара дотерување. Во таква атмосфера вечерва во легендарниот IFC Center на Менхетен ќе слета „Приказната за Силјан“, новиот документарен филм на македонската режисерка Тамара Котевска. Филмот, кој веќе трепка како значајна точка на радарот на светската документаристика, ја носи приказната за штркот Силјан, вистински штрк, со вистинско гнездо, и со вистинска врска со човекот кој од случајна средба создава нешто слично на заедничка судбина. Ако штрковите традиционално симболизираат дом и раѓање, Силјан вечерва добива уште еден слој: симбол на малата, но упорна кинематографија што го бара своето место во глобалниот разговор. Филмската авантура на „Силјан“ започна во Венеција, каде освои престижна Cinema & Arts Award, награда што ретко оди кај документарци со толку интимен радиус. Тоа беше првиот знак дека Котевска повторно го допрела она невидливо ткиво што поврзува човекот со природата, нешто што многумина го препознаа и во нејзините претходна филмски проекти. Оттаму, патувањето продолжи низ NY Doc, IDA Awards, Bergen, Cinema Eye Honors, Coronado Island Film Festival во Калифорнија и уште неколку десетици селекции што го позиционираат филмот како веќе стабилен титулар во документарниот календар. Но најцврстото признание, и најголемиот знак дека приказната допира до глобалната публика е откупувањето на филмот од National Geographic Documentary Films, куќа која знае да препознае уметничка сила зад природните феномени. Вечерва по проекцијата следи разговор со режисерката Тамара Котевска и кинематограферот Jean Dakar. IFC Center, место славено за независни документарци и култни селекции, ќе им даде сцена на авторите да проговорат за процесот на создавање на филмот: како се гради доверба со птица што не познава човечки јазици, колку време треба за да се регистрира ритамот на еден штрков живот, и како камерата станува дел од пејзажот, а не наметнато око однадвор. За американската публика, ова е прва можност да ја слушне оваа приказна опипливо, без превод и без посредување. За фестивалските селектори, тоа е момент на одлучување: дали „Силјан“ ќе продлжи да расте во престојната сезона на награди, или ќе остане драгоцен, но мал бисер во брзата документарна продукција. Интересот околу „Силјан“ добива дополнителна тежина со најавата дека филмот ќе влезе во двојна трка за Оскар. Македонија го испраќа во конкуренција за најдобар странски филм, а National Geographic го пријавува и за најдобар документарен филм. Ова го отвора просторот за повторување на истата необична можност што Котевска веќе еднаш ја создаде: една авторка со два различни филмски јазици да се најде во двете најтешки категории на Академијата. Во документарниот свет, ваквата двојност е речиси исклучок. А токму тоа го прави патот на „Силјан“ толку интересен како да е продолжение на логиката на штрковите патувања: долги, трпеливи, со ризици, но со посебна енергија што ја носи самото движење. Во Њујорк, каде публиката често гледа документарни филмови со големи очекувања, приказните базирани врз природни чуда знаат да имаат привилегија: предизвикуваат чувство на свежина. На улиците околу IFC Center, кои живеат меѓу артхаус филмови, и долги редови на синефили, вечерва се очекува силно присуство на македонската заедница во градот. За нив, ова е повеќе од премиера. Тоа е момент на колективна близина: да се гледа како малите држави го наоѓаат својот глас во глобалната документарна архитектура. И можеби токму затоа оваа премиера има симболика што оди подалеку од филмската индустрија. Понекогаш, една птица може да го носи вниманието подалеку отколку што тоа би го можеле човечките амбиции. Додека светлата на Менхетен полека се собираат како сценографија за оваа премиера, „Приказната на Силјан“ го започнува најважниот дел од своето патување: средбата со американската критика, гледачи и индустриски медиуми. Секој ваков чекор е тест но и шанса плус. А приказната, префинета во својата едноставност, вечерва ќе се обиде да покаже дека врската меѓу еден човек и еден штрк може да биде доволно силна да го надмине локалното, да го спротивстави урбаното на природното, и да создаде мит што лесно прелетува граници.

Филозофски обид да се допре невидливото ткиво на разбирањето Деновиве од печат излезе 87-та книга во филозофската едиција на „Аз-Буки“, изданието „Континуитет наспроти дисконтинуитет(и): Епистемологијата на Гадамер и Фуко“ од филозофката Тијана Петковска. На прво гледање, ова е уште едно академско издвоено место во нашата издавачка продукција; но кога ќе се загледа човек, книгата го прави токму она што ретко се случува на нашиот мал филозофски терен – задира во темелот на тоа како знаеме, и што значи да знаеме, без да се плашиме од допирот меѓу традицијата и критичкиот пресврт. Простор меѓу Гадамер и Фуко Она што Петковска го отвора е напната, но плодна линија помеѓу два клучни филозофски хоризонта: херменевтиката на Гадамер, која го гледа знаењето како нешто што расте од традицијата, и археологијата на знаењето кај Фуко, која со ножеви закажани во историјата ги сече континуитетите на кои мислиме дека стоиме. Книгата – дури и во кратките пасуси од воведот – го поставува она старо, но никогаш сосема исцрпено прашање: од каде почнува моето знаење, и кому му припаѓа моето разбирање? Филозофијата тука не е естетика на апстракцијата, туку една многу човечка, скоро интимна работа: местото каде личното искуство, јазикот што го носиме во себе, историјата со која живееме и навиките со кои се браниме – сето тоа станува метод. Има нешто длабоко смирувачко во начинот на кој Петковска ги отвора прашањата: како да ги чепка нервите на секој што некогаш почувствувал дека разбирањето не доаѓа само од книги, туку од тоа што историјата прави со нас додека се обидуваме да ја разбереме. Една филозофска едиција со јасна амбиција Едицијата „Филозофија“ на „Аз-Буки“ веќе подолго време се позиционира како место каде локалниот филозофски труд не се третира како маргина, туку како полноправен учесник во поширокиот интелектуален простор. Има нешто симпатично во нивото самодоверба со која ја опишуваат својата мисија – „поглед sub specie philosophiae“ – но и нешто честито: амбицискиот обид да се создаде регал за филозофијата што не се плаши од светот. Овој регал, на кој како тивка навивачка се придодава и библиотеката, полека се претвора во мапа: книги што разговараат меѓусебно, автори што го подигаат нивото на дискусија, издавач што решава дека филозофијата е доволно важна за да се третира сериозно. Што носи ова издание? Во контекст во кој филозофската мисла кај нас често се објавува без да создава вистински дијалог, трудот на Петковска доаѓа како вид повик: да го преиспитаме начинот на кој се движиме низ сопственото знаење и сопствената историчност. И како што стои во нејзиниот вовед – прашањата почнуваат онаму каде што се сечат знаењето, јазикот и историјата. Оваа книга се обидува токму таму да држи светилка. Од воведот на Т. Петковска кон изданието „Континуитет наспроти дисконтинуитет(и)“: „Што знам? Што разбирам? Како она што го знам станува дел од она што го разбирам? – Не постои едноставен одговор, ниту единствен пристап преку кој може да се дојде до каков било одговор на овие прашања. Дали ќе го започнам испитувањето од мојот ум, од неговите категории? Од извесноста на она што непоколебливо го земам за вистинито или од навиките кои се создадени под раководство на моите искуства? – Одговорите зависат и од местото од кое ќе се започне истражувањето. Потесната епистемолошка определба на ваквите прашања секое истражување ја започнува од субјектот кој познава, знае, разбира. Субјектот, кој е единка, индивидуа или колективитет. Субјектот во кој се прекршуваат можностите за универзални, априори знаења или чиј ум – кој познава – се кали во допирот со емпиријата. Но, како „светот“ во кој живеам – со неговата историја, јазик, правила – учествува во начинот на кој можам да знам и преку кој можам да ги разберам стварите (и самиот тој свет, неговата историја, јазик, правила)? Како она што го знаеме преоѓа во она што го знам? Дали, и како, кога ќе го пречекори тој праг, учествува во формирањето на моето разбирање? – Овие прашања се почетната точка од која започна формирањето на централниот проблем на трудот. Меѓутоа, тие секако ниту ја исцрпуваат сложената мрежа која ја формираат знаењето и разбирањето во нивниот заемен однос, ниту остануваат во оваа конечна форма до крајот на истражувањето. Односот на споменатите епистемолошки поими ги открива границите на проектот започнат во трудот. Прашањата започнуваат и завршуваат онаму каде што се пресекуваат знаењето и разбирањето со историјата и со историчноста, со јазикот и со методологијата на нивното испитување во рамките на хуманистичките науки и на филозофијата.“

Исландската икона Бјорк( Björk) го прослави својот шеесетти роденден (втф!? Бјорк е 60?!), донесе нешто поинакво: ретко искрен извештај за тоа што значи една песна да стане правна алатка, културен отпор и чин на грижа за земјата. Во нова Инстаграм објава, објавена на двегодишнината од синглот Oral, Бјорк напиша нешто што повеќе личи на јавно сведоштво отколку на славенички пост. Таа го искористи својот роденден за да објасни како приходите од песната – реализирана во соработка со Rosalía и продуцентот Sega Bodega – се трансформирале во четири активни правни случаи против исландската држава. Целта: да се спречи странскиот капитал и индустриското одгледување лосос да ги преземат фјордовите на Исланд, простори што со векови им припаѓале на природните циклуси, а не на густо насобрани мрежи со риби во агонија. Овој потег делува едноставно – донирање приходи од песна – но во суштина е продолжение на една долга борба што ја водат Исланѓаните, еколозите и локалните заедници. Во него има и нешто длабоко човечко: потребата за заедничко спротивставување на тивките, но разорни индустрии кои речиси незабележливо ја прекројуваат природата. Песна што стана правен фонд за отпор Кога Oral беше објавена пред две години, многумина ја доживеаја како необична соработка – Бјорк и Розалиа, две енергии што стојат на различни страни од поп-спектарот, но со исти политички идеали. Во тој момент јавноста дозна дека сите приходи од песната ќе бидат наменети за правна борба против индустриските отворени рибници подигнати од странски компании во исландските фјордови. Во првичната изјава, Бјорк не остави простор за двојби: „Индустриското одгледување лосос во отворени мрежи е ужас за природата. Лососите доживуваат огромно страдање, а штетата е долгорочна и разорувачка. Ова е брутален начин да се создаде храна.“ Нејзиниот тон тогаш беше суров, гневен, понекогаш дури и очаен – звук на уметница која одбива да биде пасивен сведок на уништување. Но она што денес го открива е структура, темелна работа, мрежа од правници, еколошки организации и локални заедници кои не се откажале кога проектот станал комплициран и долг. Четири правни случаи: мапа на отпорот Во новиот пост, Björk ги излиста четирите случаи што ги финансирала песната. Не како PR, туку како пресек на една тивка, но жестока битка: 1. Seyðisfjörður – спречување на нова рибна фарма Ова е „оригиналниот“ случај за кој таа зборуваше уште во 2022. Локалното население се спротистави на плановите за нова фарма за лосос, која требаше да се изгради без нивна согласност. Приходите од песната биле инвестиција во правници и експерти кои помогнале процесот на лиценцирање да се оспори. 2. Просторно планирање во истиот регион Вториот случај е поформален – правна битка за подобрување на регулациите за морско просторно планирање, со цел да се дефинира каде и како е дозволено да се градат рибни фарми. 3. Западните фјордови – „бегалци од рибни фарми“ Третиот случај се однесува на проблемот што Исланѓаните го нарекуваат „fish-farm escapees“ – лососи што бегаат од мрежите и влегуваат во дивите реки, опасно мешајќи се со автохтоните популации. Два региони – Tálknafjörður и Patreksfjörður – веќе ја гледаат штетата од оваа појава. 4. Sandeyri – фарма изградена против волјата на земјоделците Четвртиот случај е на најостриот раб од политиката на земјата: фарма изградена и покрај отпорот на земјоделците на чија земја се наоѓа. Ова е пример за тоа како одредени корпорации ја туркаат инфраструктурата без вистинска согласност од локалните жители. Бјорк го сумира ова со реченица полна со благодарност: „Вашата дарежливост ни овозможи да продолжиме со уште случаи што ќе помогнат во заштита на морето и водата на поголемо ниво.“ Во нејзините зборови има голема тивка благодарност – како да зборува не толку како уметник, туку како некој кој со години гледа како нешто драгоцено се суши пред очи. 30x30: глобална цел, локална борба Во објавата, таа го споменува и глобалното ветување познато како 30 by 30 – целта да се заштитат најмалку 30% од копното и морето до 2030 година. Овој план е дел од глобални климатски договори, но во северните земји добива силна симболика, затоа што природата таму е многу повеќе од пејсаж: таа е национален идентитет, меморија, митологија, дом. За Исланд, чија култура е изградена врз почит кон природата, прашањето е навистина егзистенцијално. Постот што Бјорк го напиша не е уметничка исповед. Тоа е документирање на нешто што ретко го гледаме – уметнички проект што станува механизам за правна регулација. Во време кога поп-културата брзо исчезнува, станува тренд и паѓа во заборав, Бјорк нуди поинаков модел: музиката може да се трансформира во политичка пракса. Соработката со Rosalía тука има тежина. Таа со својата моќна меѓународна платформа – не мораше да учествува во проект што не носи профит, туку само тивка правна одмазда против света индустрија. Но таа го направи тоа. И Бјорк во постот неколкупати јавно ја прегрнува: „Сакам да ѝ се заблагодарам за ова преголемо великодушно дело… ти си сè… ти благодарам!!!“ Тоа е редок момент кога две глобални ѕвезди зборуваат јавно, не за успех, туку за сојузништво. Длабоката тензија зад рибните фарми За оние што не ја следат темата одблизу, индустриските рибни фарми можат да изгледаат како безопасни комплекси. Но фактите зборуваат поинаку:мрежите со илјадници риби создаваат огромни количини органски отпад, што ја уништува морската флора; лососите боледуваат во неприродни услови и често умираат пред „жетева“; бегалците од фармите го менуваат генетскиот состав на дивите популации; хемиските третмани против паразити остануваат во водата; фјордовите стануваат индустриски зони. Тоа не е само еколошки проблем. Тоа е губење на начинот на живот на цели заедници. Шеесеттиот роденден на Бјорк можеше да биде прослава на уметничко наследство – десет албуми, четири децении на авангардни експерименти, влијание што допира до десетици жанрови. Но таа избра да слави поинаку: со извештај за тоа како колективната акција функционира. И тука има нешто исклучително човечко. Како да ни порачува дека зрелоста не е само количина искуство, туку и способност да се вложиш во нешто што е поголемо од личниот опус. Таа го завршува постот со реченица што едноставно пулсира: „Слушањето на оваа песна и понатаму го храни тој извор на топлина.“ Иако звучи поетски, во суштина тоа е опис на еден круг: уметноста создава ресурси, ресурсите создаваат правни акции, акциите создаваат промена, промената се враќа како емоционално гориво – и така во круг.

Секогаш има нешто скоро парадоксално кога голем музички фестивал избира да се претстави во најмирниот, најинтимниот можен амбиент. Охридско лето, фестивал со децениски престиж и сценска тежина, го прави токму тоа: ја носи својата прва оф-програма во Скопје, и ја носи во мрак осветлен само од трепетот на свеќите. На 29 ноември, во големата сала на Македонската филхармонија, камерниот оркестар Профундис ќе ја изведе свечената премиера на оваа нова оф-програма. Концертот е осмислен како искуство што ја нагласува интимноста: илјадници свеќи, едвај доволно да ги нацртаат контурите на инструментите, а сепак доволно да го нагласат секој здив на виолончелото, секое бледо движење на раката што го води лакот. Во јадрото на оваа вечер е еден сосема специфичен пристап кон концертното доживување: минимална светлина, максимална концентрација. Тоа не е само естетски избор. Кога му се дозволува на окото да се одмори, увото станува внимателно, речиси изненадувачки внимателно. А Профундис веќе подолго време функционира токму така: како ансамбл кој ја практикува музиката не како уметничко надвикување, туку како внатрешен дијалог. „Чест е што Охридско лето токму на Профундис му ја довери премиерата на оф-програмата во Скопје,“ вели маестра Ѓурѓица Дашиќ, диригентка која успева да ја води музиката со редок баланс меѓу рационална контрола и искрена емоционалност. „Верувам дека овој концерт ќе биде посебен не само по атмосферата, туку и по начинот на кој музиката ќе прозвучи – искрено, концентрирано и со длабока намера.“ Во тој тон има нешто што веќе создава претчувство за тивка избалансираност — како да најавува дека ова е концерт без непотребна гласност, без амбиентални вишоци, без сценска бучава. Само акустика што дише. Петар Пејчиќ — виолончелист чија кариера забрзано се гради, а музиката му останува искрена Присуството на виолончелистот Петар Пејчиќ ја носи оваа вечер на едно дополнително ниво. Талентот што Европа веќе го препозна финалист на натпреварот „Кралица Елизабета“, солист со водечки оркестри тука настапува во поинтимен формат што му прилега на неговиот стил. Пејчиќ има нешто ретко: комбинација од прецизност и младинска емоционална смелост. Во амбиент осветлен само од свеќи таа смелост се чита не како театралност, туку како искреност. Виолончелото одеднаш станува глас не глас кој бара внимание, туку глас кој е невозможно да се игнорира. Изборот на композициите е направен со јасна идеја: да се прикаже спектар на музичка енергија кој е истовремено и контемплативен и драматичен и елегантен. Филип Глас – свита од филмот The Hours Музика која функционира како уредно дишење: полека, постојано, со замав што се враќа и повторува. Во мрак осветлен со свеќи, оваа музика добива речиси ритуална тежина. Попер – Унгарска рапсодија оп. 68 По Гласовата текстурирана смиреност, оваа рапсодија е удар на темперамент. Тука до израз доаѓа виртуозноста на Пејчиќ: брзината, јасноста, топлината на звукот што го полни просторот. Ова е делото што ќе ја раздвижи публиката внатрешно, без да ја наруши свечената рамка. Чајковски – Рококо варијации Една од ретките композиции која оди надвор од меланхоличниот стереотип за Чајковски. Во интимен амбиент, варијациите звучат скоро нежно, како шега меѓу стар пријател и инструментот што го познава во душата. Тука оркестарот и солистот функционираат во речиси камерно партнерство, каде романтичната линија на мелодијата се претвора во тивко движење низ темнината. Амбиент што ја менува публиката, а не само сцената Современите концерти ,,на свеќа” одамна излегоа од рамката на „тенденција“ и се претворија во универзален знак за концерт кој бара фокус. Не заради спектаклот на светлото, туку затоа што мракот околу него те смирува. Тоа создава услов музиката да биде слушана онака како што ретко ја слушаме во големи концертни сали однатре, концентрирано, како да не постои ништо друго. На некој начин, токму ова ја прави премиерата на оф-програмата не само репрезентација на фестивалот, туку и тест: колку може една голема институција да навлезе во простор што бара интимна искреност? Судејќи според амбицијата на Профундис и изборот на репертоарот, одговорот е прилично едноставен: многу.

Крешимир Мишак, авторот на долгогодишната емисија „На Рубу Знаности“ и едно од најпрепознатливите лица на регионалната алтернативна интелектуална сцена, доаѓа во Македонија со специјална серија предавања. Неговиот интерес за граничните зони меѓу науката, технологијата и философијата одамна создаде специфична публика — луѓе кои сакаат да слушнат што се случува „зад завесата“ на официјалните објаснувања. Во Скопје, Мишак ќе настапи со предавањето „Трансхуманизмот е пред вратата, а каде си ти?“, тема што природно ја отвора приказната за иднината на човечкото тело, автономијата, технологијата и индивидуалната одговорност во свет кој брза кон нови системи на контрола и можности. Тоа е поле во кое тој се движи со голема самоувереност — и со стил на раскажување што често преминува од научни трудови во анегдотски заобиколници. 📅 30 ноември 2025, недела, 20:00 📌 Салон 19:19, КИЦ – Скопје Билетите се во ограничен број и се достапни преку платформата на „Другата страна“: https://drugastrana.mk/event/kresimir-misak/ Настанот е дел од поширока турнеја организирана од Меѓународниот Славјански Универзитет, културно-уметничкиот колектив „Аристон“, КИЦ Битола, КИЦ Скопје и киното Киноверзум. Покрај Скопје, Мишак ќе одржи предавања и во Битола и Штип, со различни тематски фокуси. Вообичаено, неговите настапи се мешавина од лични опсервации, алтернативни толкувања и широки интелектуални референци — формат што лесно создава поларизации во јавноста, но и искрена љубопитност кај слушателите. За оние кои сакаат да го следат неговиот мисловен свет одблиску, ова е ретка можност да го чујат во живо и да допрат до мотивите што стојат зад неговите книги, истражувања и телевизиски проекти.

Дејвид Ремник 3 септември 2025 Илустрација: Хадсон Кристи; Критичарите во списанието никогаш немале обичај да бидат воздржани. Во 1939 година, Расел Мелоубни го нарече „Волшебникот од Оз“ „смрдеж“. „Никогаш не ми се допаѓала Агата Кристи,“ напиша Едмунд Вилсон во 1944 година, откако го издегустира нејзиниот обемен опус со романот „Смртта доаѓа на крајот“, „и немам намера да прочитам ниту едно нејзино дело.“ Полин Кејл беше озлогласено боцкава; за филмот „Принцезата невеста“ од 1987 напиша: „филмот е несмасен - речиси можеш да ги видиш белезите на кредата кои актерите не ги погодуваат.“ И, додека го обожуваше „Јентл“, „Шоа,“ филм што денес се смета за едно од најголемите документарни остварувања, го нарече „форма на самоказнување.“ (Се разбира, грешеше - но тоа е тема за друга прилика.) А тука беше и рок-критичарката Елен Вилис, која во 1969 година беше толку одважна, што Вудсток го направи лом, а неколку години подоцна огорчено констатираше, за Дејвид Боуви, дека „нема ништо провокативно, перверзно или вознемирувачко кај него,“ па дури и отворено призна: „ неговите понови изданија ми се здодевни“ Се чини дека потенцијалот за остра, полемична културна критика со текот на времето опадна . Како што забележуваа Елизабет Хардвик и други низ годините, критиката премногу често се намалуваше до форма на тивко согласување, наместо аргументи и ригорозна ангажираност. Келифа Санех се согласува со таа дијагноза. Поранешен поп-музички критичар на Њујорк тајмс, а од 2008 година и автор во Њујоркер, Санех смета дека критичарите, генерално, омекнаа - особено оние во музиката. Во нашето најново столетно издание, ,,Културната индустрија” тој го картографира подемот, падот и можниот повторен подем на „острината“ во музичката критика. „Кога растев, критичарот беше кретен, зановетало, ганѕало, уништувач на забава,“ пишува Санех, забележувајќи дека неговите омилени ликови во „Мапет шоуто“ беа Статлер и Волдорф - двете старчиња што од приватната ложа испорачуваа зајадливи коментари. Тој дух на разиграна злобност се провлекуваше сè до деведесеттите и раните две илјадити. Ник Хорнби јавно ја изразуваше својата дојаденост со Destiny’s Child. Рајан Шрајбер, водечкиот глас на острозабиот Pitchfork, го презеде пламенот што претходно го носеа Грајл Маркус од Rolling Stone (кој ја почна својата критика за „Self Portrait“ на Боб Дилан во 1970 со прашањето: „Што е ова срање?“) и Лестер Бенгс од Creem (овековечен во „Almost Famous“ преку Филип Сејмур Хофман, кој објаснува дека музиката е „место одвоено од широката, благонаклонета американска прегратка“). Тие критичари не се плашеа да бидат критични. Сепак, забележува Санех, низ годините сведочеше на постепено лизгање кон финото. Притоа се издигна добронамерноста - понекогаш и стравот: од гневот на познатите личности, од претерано бурните реакции на фан-базите, или едноставно од непријатноста да се посочи туѓиот лош вкус. Трендот што често се нарекува „поптимизам.“ Остроумните коментари исчезнаа. Наместо нив се појави општо согласување, љубезност, блага пофалба. А во млакиот консензус нешто неизбежно се губи. Како што пишува Санех, „единствениот начин да се оддели добриот производ од лошиот е да се слуша внимателно - и, можеби, да се расправаме за тоа.“ Тој вели - се чини со мала доза прикриена возбуда- дека потребата да се биде „малку злобен“ можеби се враќа. „Можеби, по разблажените 2010-ти,“ сугерира, „музичките писатели и нивните читатели повторно ги откриваат задоволствата на оцетот.“ Пречесто, идејата дека писателот е „настапува премногу осудувачки“ функционираше како навреда. И сепак, Санех јасно потенцира: луѓето не се пасивни приемници, туку суштества со дар за мислење, за расудување - а размислувањето за тоа што го прави едно дело уникатно, брилијантно, здодевно или дури штетно, е клучен дел од работата на критичарот. Дејвид Ремник е уредник на Њујоркер од 1998 и новинар од 1992.

„Декалог“: дишењето на една нова насока На 18 октомври, на Љубљанската модна недела, македонскиот моден бренд „Лудус“ ја претстави својата најнова колекција за пролет–лето 2026 – „Декалог“. Името звучи строго, речиси литургиски, но самата колекција отвора нешто многу поприродно: десет нови принципи на движење, материја и форма. Десетто поглавје од серијата Пост-родовост е всушност пресврт – суптилно напуштање на строгиот монохроматизам по кој Ludus станува препознатлив на регионалната сцена. Во „Декалог“ се случува промена што е тивка, но решителна. Наместо досегашната црно-бело-сива симболика, брендот внесува природни ткаенини со класични, внимателно избрани дезени – линии, минијатурни текстури, нијанси што го носат духот на прединдустриската естетика. Тоа е визуелен јазик што не сака да импресионира преку гласност, туку преку длабочина: баланс меѓу чистото и сложеното, меѓу едноставната форма и богатата материјална меморија. „Декалог“ се храни од прединдустрискиот период – време кога облеката не била производ, туку занает; кога допирот со ткаенината бил присуство, а не индустриски процес. Колекцијата ја носи таа идеја, но не ја репродуцира буквално. Ludus ги преведува традиционалните занаетчиски кодови во современи, безродови силуети. Тука телото не е поделено на машко и женско – туку просто тело што се движи, дише, ја носи формата како дополнителен слој на својот идентитет. И повторно се чувствува она препознатливо ludus-овско: кроеви кои не го ограничуваат движењето, туку го почитуваат. Облека како архитектура, но мека; како простор, но интимно блиску. „Декалог“ продлабочува нешто што брендот одамна го истражува – безвременост, одржливост, и идејата дека модата може да создава нови светови, а не само да ги следи постоечките. Органска изработка и екологија како етичка рамка Колекцијата содржи 20 целосни изгледи и 50 производи, од кои дел се обоени со природни состојки. Овој процес не е декоративен, туку дел од етичката основа на брендингот на Ludus – одржливи практики, минимален отпад, природни влакна и рачна изработка како целосна производствена филозофија. За ревијата се изработија и рачно направени кожени сандали во колаборација со занаетчијката Катерина Микрут – детал што додава друга текстура, мал, но значаен знак дека „Декалог“ останува вкоренет во занаетот, и во човечките раце. Видео како втор слој на раскажување Во текот на ревијата беше прикажано и видео со ремиксирани секвенци од филмот „Терански фрагменти“ на авторката Кумјана Новакова. Овој избор не е случаен: филмот е фрагментиран, органски, со поглед на телото и просторот како нешто што се распаѓа и повторно се составува. Тоа е иста линија на размислување со „Декалог“ – тело што преминува, материјал што се трансформира, свет што може да се чита преку детали. Сликите од ревијата: тишината на формата (Визуелен коментар според приложените изгледи) Минимализам во движење:) Моделите во бели, скулптурални форми носат нешто речиси духовно. Ткаенината паѓа слободно, без притисок да „покажува“, без да ги диктира линиите на телото. Еден фустан, широк како летна сенка, го враќа телото во состојба на мир. Некои изгледи асоцираат на антички силуети, но во целосно современ контекст. Црното како простор, не како тежина Црните асиметрични модели се движат меѓу острина и мекост. Едното рамо слободно, другото спуштено – како да ја трасираат линијата на новата визуелна насока: внимателна, но храбра. Теракота и земјеното наследство Долгиот теракота капут стои како скулптура со структурирани копчиња, патенти и прецизни драпирања. Боја што личи на печена глина, на земја, на некој стар занает каде сè се правело на рака. Овој изглед нивелира топлина во целината на колекцијата. Структура наспроти леснотија Сивите и пругирани модели, особено долгите палта и костумите со широки бермуди, покажуваат дека Ludus не бега од класичен мотив , само го превртува наопаку. Пругата не е деловна, туку апстрактна; кројот не е строга рамка, туку простор за движење. Модата како простор за дишење во леснотија Најизразени се широките бели кошули-фустани со долги ракави и слоеви. Во нив има нешто што наликува на негативен простор во архитектура — делови што не се пополнети, што оставаат воздух меѓу материјалот и кожата. Што му дозволуваат на телото да постои без наметнат наратив. Заклучна нишка: каде води „Декалог“? Со оваа колекција, „Лудус“ прави тивок, но значаен пресврт. Од строгиот монохромен минимализам кон сложен, природно текстуриран свет што го отвора патот за следната декада на брендот. „Декалог“ не се обидува да шокира. Тој се обидува да врати човечност во формата, да ја одближи модата до телото, до природата, до занаетот, до нешто што е поавтентично од тренд. Колекцијата е поддржана од Министерството за култура и туризам на Северна Македонија – уште еден знак дека локалната сцена може да произведува моден јазик со впечатоци кои одекнуваат надвор од границите.

Приказни што се одмотуваат: уметност, текст и невидливи животи во Музејот на град Скопје На 20 ноември, во 20:00 часот, Музејот на град Скопје ќе се отвори за „Приказни од маргините“, најновиот мултимедијален проект на Ѓорѓе Јовановиќ, уметник кој одамна го артикулира грчот на нашата епоха преку јазикот на инсталацијата, документот и гестот. Изложбата е најавена како хибрид: комбинација од кратки раскази напишани од седум автори од регионот и визуелни секвенци анимирани од Јовановиќ. Овој мост меѓу литературата и уметноста не служи само како формален експеримент; тој создава патека кон невидливите животи кои го носат товарот на секојдневието, но ретко се појавуваат во културниот фокус. Тоа зборува за храброста и одважноста на оваа генерација културњаци, а во исто време не се зборува за таа калкулирана молчаливост во најлош случај, или за недостаток на волја да се загази и залута во ,,длабокото”. Концептот на изложбата е едноставен во конструкцијата, но богат во импликациите. „Маргината“ овде не е географска, просторна одредница, туку еден подвижен ментален простор, зона во која се сместуваат оние приказни што не стануваат носечки. Инсталациите функционираат како мали апарати за слушање: свитоци што се одмотуваат под тежината на допирот, анимации што го оживуваат текстот, цртежи што се разлеваат како графички дневници. Посетителот не е само гледач; тој е оној што активира, што го „пали“ наративот, што ја доведува приказната до живот. Во својот кураторски текст, Јовановиќ говори за маргините како места на нестабилност простори каде што политиките се кршат, каде што економијата произведува тивки загуби, каде што општествените неправди стануваат навика. Но тој додава и нешто важно: маргината е исто така место каде што растат алтернативни форми на заедништво, начини на грижа што центарот едноставно не ги препознава. Интеракцијата меѓу текстот и визуелниот материјал создава полифонија. Расказите се тивки, често интимни; анимациите се решени во суптилни тонови, како да не сакаат да ја нарушат деликатноста на приказните. Темите што се обработуваат прекарност, тивка сиромаштија, невидлива бездомност, квир-осаменост, граѓански ранливости, еколошки ерозии се преплетуваат во еден трагикомичен регистар, блиску до документарната поезија. Роден во 1980 година, Јовановиќ веќе две децении е фигура чија практика го спојува антрополошкото со ликовното. Често употребува хумор, но не за да ја разигра темата туку за да пробие простор за размислување. Неговите проекти постојано тестираат како уметноста може да стане медиум за општествена интеракција, а не само за естетско доживување. Последните години ги обележа со изложби како „Bitter Sugar“ во МСУ (2023), „Chocolate Drops“ во Виена (2018) и радио-интервенцијата „Радио Слободно Скопје“ (2015–16). Уметник кој истражува, но и гради терен: член е на неколку колективи, соработува со независни иницијативи и знае да ja претвори уметничката сцена во заеднички проект, а не во поле на индивидуални подвизи. Изложбата се потпира на седум кратки раскази секој со своја меморија и свое микрокосмичко согледување на маргината. Стефан Алијевиќ (Македонија) Млад автор, остроок, со јазик што го познава урбаниот хабитус. Во изложбата се присутни неговите „Одбивање“ и „Одрон“ текстови кои се занимаваат со институционалното молчење и со колективната амнезија, но преку ликови што дишат, страдаат, се надеваат. Николина Андова Шопова (Македонија) Нејзиниот расказ „9:15“ функционира како фотографија фатена во движење: момент што го обележува животот на жена што работи како чистачка, фрагмент што се претвора во метафора за повторувањето, тивкоста и уморот што ретко допираат до јавната свест. Петар Андоновски (Македонија) Автор кој одамна ја отвори темата на телото, стравот и другиот. „Покана за дејт“ е кратка, но силна интервенција во романтичниот мит: приказна за двајца аутсајдери кои не успеваат да ја „слушнат“ љубовта што ја посакуваат. Румена Бужаровска (Северна Македонија) Нејзините раскази одамна функционираат како рендген на општеството. Во „Пловење по Дунав“ реката е наративен канал: носи луѓе, носи тајни, носи општествени талози. Во анимацијата, сино-зелените тонови се движат како да го симулираат текот на времето. Георги Господинов (Бугарија) „Задоцнетиот подарок“ е прецизна, нежно иронична приказна мал есеј за долговите, пропуштените моменти и сентиментот што ги опкружува „малите животи“. Господинов е автор што знае да го претвори секојдневието во метафизичка опсервација. Теа Тулиќ (Хрватска) „Вила Тибериа“ отвора митологија од модерна перспектива. Напуштената куќа крај морето станува приемник на уловени гласови, резервоар на сеќавања, простор што ги впива трагите на изгубените. Интерактивниот формат е главната иновација на овој проект. Посетителите не седат и гледаат; тие влегуваат во мали темни простории, одмотуваат хартија, го следат линискиот тек на цртежот, како да читаат стрип кој се движи. Во овој процес, расказите добиваат трета димензија: боја, светлина, звук. Тоновите се внимателно избрани: жолтата светлина на „9:15“ што потсетува на автобуски утрини; студената сина на Дунав; црвените пробиви на Господинов; пастелната тивкост на Тулиќ. Ништо не е случајно. Секој расказ има свое микросценографско дишење. Во време кога културните институции често се обидуваат да го репродуцираат познатото, „Приказни од маргините“ нуди нешто спротивно: документарен хибрид што го опфаќа регионот како органска целина. Фактот што автори од Македонија, Бугарија и Хрватска настапуваат во заеднички фронт во една изложба зборува за нешто потивко и поважно: дека маргините се глобален јазик. Секое општество ги има своите невидливи, своите „тишини“, своите исклучени. Но овде тие гласови се враќаат, видливи, движејќи се низ простор на уметничка грижа. На 20 ноември, во Музејот на град Скопје, ќе започне уште едно мало движење кон видливост. Јовановиќ и неговите соработници ќе нè поведат низ темните улици, пристаништата, скриените ходници и напуштените куќи што ја сочинуваат сенката на општеството. Нивната порака е едноставна, а сепак неопходна: ако сакаме поинаква реалност, мора прво да ги слушнеме оние кои најчесто се тешко чујни.

Двојната номинација на Cinema Eye Honors го поставува македонскиот документарен филм во редот на најсилните меѓународни кандидати оваа сезона, отворајќи му пат кон американската филмска сцена и потенцијалното доближување до Оскарите. Како поттик за домашната филмска сцена документарниот филм „Приказната за Силјан“, во режија на Тамара Котевска, обезбеди две значајни номинации на престижните Cinema Eye Honors, позиционирајќи го како силен конкурент во трката за Оскарите. Филмот, кој ја опишува невообичаената врска помеѓу еден сиромашен фармер и повреден бел штрк, освои место во категоријата Audience Choice Prize, признание што носи значителна тежина во документарните кругови. Организаторите на Cinema Eye Honors истакнаа дека Audience Choice Prize често служи како клучен претходник на големите признанија, вклучително и Оскарот за најдобар документарен филм, подцртувајќи ја неговата улога како индикатор за успехот во наградната сезона. Тамара Котевска со Керолин Бернстин – извршна потпретседателка во National Geographic (за глобална играна продукција и документарни филмови) Настан: Cinema Eye Honors Nominee party Дополнително, филмот доби номинација за Outstanding Achievement in Cinematography, признавајќи ја работата на Jean Dakar за неговиот автентичен визуелен стил и суптилната, длабоко филмска естетика што го дефинира проектот. Овие почести доаѓаат додека „Приказната за Силјан“ се движи низ критичната фаза од меѓународниот награден циклус, дополнително подигнувајќи го неговиот глобален профил. Котевска, чиј претходен документарен филм „Медена земја“ (2019) влезе во историјата како прв филм номиниран за Оскари во категориите за најдобар документарен филм и најдобар меѓународен филм, ги гледа номинациите како сведоштво за моќта на културното раскажување среде домашните предизвици. „Овие две признанија уште еднаш покажуваат дека културата има моќ да нè обедини, дури и во период кога земјата беше целосно зафатена со политички изборни кампањи“, изјави г-ѓа Котевска во соопштение. „Иако ‘Приказната за Силјан’ влезе многу подоцна во кампањата за Оскари, македонската публика масовно застана зад него и ги претекнавме филмовите и продукциите со огромна меѓународна поддршка. Ова ми потврди дека, и покрај сите разочарувања што сум ги доживеала во домашниот филмски контекст, народот знае да ја препознае и да ја поддржи вистинската вредност. „Филмот е единствениот неамерикански и неполитички во трката и сепак рамноправно се натпреварува со сите“, додаде таа. „Тоа е доказ дека од нашето поднебје доаѓа автентичен, слободен и исклучителен квалитет, различен од стандардизираните формати што доминираат во светските документарни продукции. Испраќам огромна благодарност до сите што гласаа. Кога публиката застанува зад културата, можеме да постигнеме повеќе од успех; можеме да направиме чудо.“ Тамара Котевска со познатиот актер Бен Стилер, кој во моментов интензивно се занимава со документаристика. Тој на забавата на Cinetic Media изјави дека го обожава филмот Honeyland,бидејќи тоа е еден од последните филмови што неговиот долгогодишен продуцент му ги препорачал да ги погледне пред да почине Почестите доаѓаат по објавата на National Geographic Documentary Films за американската премиера на филмот, закажана за 28 и 29 ноември во IFC Center во Њујорк, означувајќи го неговото влегување на пошироката американска филмска сцена. Објавувањето следи по светската премиера на филмот на Венецијанскиот филмски фестивал порано оваа година, каде што се натпреваруваше надвор од конкуренција. Со теми што се допираат до климатските промени, економската миграција и врските помеѓу луѓето и животните, „Приказната за Силјан“ се истакнува со својот интимен, набљудувачки пристап, потсетувајќи на претходната работа на г-ѓа Котевска. Додека наградната сезона се интензивира, овие номинации од Cinema Eye можат да го поттурнат филмот кон поголемо признание, потврдувајќи ја виталноста на македонската кинематографија на светската сцена.

Локална изведба на Симона Спировска во Театар за деца и младинци – дел од европскиот проект (M)others on Tour и Перформанс Платформа 2025 18.11.2025 / 19:00 / Театар за деца и младинци Слободен влез (местата се ограничени: lokomotivaskopje2015 Есенското издание на Перформанс Платформа фестивал (ППф) 2025 завршува со CODOMESTICATION дело на Кроот Јурак и Алекс Бејли, кое во Скопје ќе добие локална верзија преку изведба на Симона Спировска и нејзините деца. Овој перформанс, првично создаден во семејниот дом на авторите, денес патува низ Европа преку моделот showing without going, концепт што дозволува делото да се приспособи на секоја средина без физичко присуство на авторите. Во оваа скопска интерпретација фокусот останува на она што CODOMESTICATION го истражува од самиот почеток: како изгледа уметноста кога децата, грижата и секојдневниот ритам стануваат дел од сцената. Делото ја преиспитува идејата за авторство, заедничко одлучување и меѓузависност, отворајќи простор за ситуации во кои возрасните не се „водичи“, туку партнери во процесот. Перформансот се вградува во поширока дискусија околу работните услови во културниот сектор и видливоста на уметниците кои живеат или работат со ограничени ресурси. Во таков контекст, CODOMESTICATION го поставува прашањето што ретко се отвора јавно: кои гласови остануваат надвор од уметничката сцена кога продукцијата бара постојана мобилност и интензивни распореди? Локомотива – Центар за нови иницијативи во уметноста и културата, која веќе долги години работи на застапување за подобри услови за уметниците, е локален партнер во проектот. Преку програмата Perform Europe, тие оваа година учествуваат во транснационални иницијативи што ги поддржуваат алтернативните модели на создавање и презентирање, со акцент на инклузивност и одржливост. Проектот (M)others on Tour, во чиј рамки се изведува и ова дело, внесува нови начини на соработка што ги препознаваат мајките и негувателките како активни носители на уметничката продукција, а грижата како составен дел од творечкиот процес, не како пречка, туку како ресурс. CODOMESTICATION во Скопје ќе понуди ретка можност публиката да погледне перформанс што доаѓа од домашниот простор, но не останува затворен во него; уметнички процес што расте преку секоја локална средба. Она што ќе се случи на сцената нема да биде „реплика“ на оригиналното дело, туку негова нова, скопска верзија оформена од луѓето што ја создаваат токму оваа вечер. Проектот (M)others on Tour е иновативна европска иницијатива во рамките на програмата Perform Europe, финансирана од Европската Унија преку Креативна Европа. Тој се насочува кон прашањата што ги засегаат мајките и родителите кои работат во изведувачките уметности, особено кога станува збор за турнеи и меѓународна мобилност. Проектот промовира одржлив и инклузивен модел на „турнеирање“ кој не бара физичко патување, туку локални адаптации и хибридни формати што им дозволуваат на уметниците да останат во близина на своите семејства. Започнат во јули 2024 година и со траење до ноември 2025 година, (M)others on Tour е дел од поширокиот екосистем на 42 поддржани партнерства, со над 187 партнери и 63 дела низ 40 земји од програмата Креативна Европа. Главната цел на проектот е да ја истакне системската невидливост на уметниците-родители, особено на мајките, во сектор кој често е обликуван од брза продукција, постојана мобилност и прекарни услови. (M)others on Tour го проблематизира фактот дека многу уметници се принудени да избираат помеѓу професијата и семејството, па затоа предлага алтернативни модели како showing without going — презентирање и ко-креирање без патување. Проектот го става фокусот на грижата како суштински, а не спореден труд во културната продукција, потсетувајќи дека уметноста може да се гради и од локалните односи, домашните ритми и заедничките потреби. Во рамките на проектот се турнеираат две клучни дела: Bliss, соло перформанс што ја истражува бременоста како искуство на телесна и емоционална трансформација, и CODOMESTICATION, дело на Кроот Јурак и Алекс Бејли кое го комбинира родителството со уметничката практика. CODOMESTICATION се адаптира локално во секоја земја — како во Скопје, каде Симона Спировска го изведува заедно со своите деца — и на тој начин станува „турнеја без патување“ која ги вклучува семејствата како активни соавтори. Паралелно со изведбите, проектот реализира онлајн обуки, разговори и работилници што создаваат простор за уметници-родители да се вклучат без да го напуштат домот, градејќи нов модел на културна циркулација што е пофер, поодржлив и поусогласен со реалниот живот.